Verslag lezing “Nieuw antisemitisme”, 26 januari 2015, Spui25 te Amsterdam

Verslag lezing “Nieuw antisemitisme”, 26 januari 2015, Spui25 te Amsterdam

 

Lezing “Nieuw antisemitisme”

 

 

 door Mathilde van Vliet

 

Sprekers:  

• Remco Ensel
• Ron van der Wieken
• Ton Zwaan
• Elma Drayer – gespreksleider 

Inleiding door Elma Drayer, journalist en columnist bij Trouw en Vrij Nederland.

 

 

Een terugblik op de recente aanslagen in Parijs, de nasleep ervan, in Nederland en wereldwijd. Wat nogal opvallend is dat Eva Jinek drie moslims in haar programma had, daags na de aanslagen die de aandacht vooral op hen zelf vestigden en stelden “hoe moeilijk zíj het eigenlijk wel niet hadden.”

Een briljant idee zou zijn geweest om Joodse gasten in het programma te hebben die avond in plaats van moslims.

Deze bijeenkomst gaat over het nieuwe antisemitisme, wat is het en wanneer is het ontstaan? 

Drie sprekers komen aan het woord die zichzelf introduceren:

 

RON VAN DER WIEKEN
 

Van der Wieken is oud cardioloog en voorzitter van het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom.

 

Ron stelt dat “DE” Jood niet bestaat. Er bestaat een grote Jodenhaat en volgens zijn visie is deze Jodenhaat te verklaren door drie redenen waarbij hij ook stelt dat het probleem niet bij de Joden blijft, maar juist ook bij hen die om de Jodenhaat lijden.

Waar komt de Jodenhaat vandaan volgens hem:

1. Vanuit kansarme autochtone jeugd die met nazi symbolen zwaaien en met kaalgeschoren hoofden rondlopen. Deze groep is niet zo gevaarlijk als men ons doen wil laten geloven via media.

2. De groep van linkse autochtonen die zich tegen de Staat Israël keren. Deze groep is beduidend groter en heeft wel degelijk invloed op de algemene opinie.

3. De groep van islamieten die vanuit hun cultuur, de koran en moskeeën veruit rauw en fysiek oproepen tot geweld tegen de Joden.
 

In zijn boek Jodenhaat geeft Ron van der Wieken een beknopt historisch overzicht van de manifestaties van jodenhaat door de eeuwen heen en probeert hij dit fenomeen psychologisch te verklaren. Hij beschrijft achtereenvolgens de voorchristelijke en christelijke jodenhaat, motieven van jodenhaat en verwijten aan de joden. Hij geeft verbijsterende voorbeelden van beeldvorming over joden in de huidige Arabische én westerse wereld.

 

 

TON ZWAAN

Zwaan vertaalde het boek van Michel Wieviorka. Hij is socioloog en antropoloog en verbonden aan het NIOD.

 

Zwaan gaat verder in op de vraag waar de Jodenhaat vandaan komt. Hij gaat een stuk in op de geschiedenis, waarbij hij ook stelt dat de Joden hardnekkig vasthouden aan hun eigen religie. In de tweede helft van de Middeleeuwen werden Joden vervolgd en verjaagd, er werd met geweld tegen hen opgetreden en was er sprake van anti-judaïsme.  

Zwaan noemt het antisemitisme een “collectieve haatfantasie” die onder verschillende culturen voorkomt. Als voorbeeld stelt hij de problemen tussen moslims en Joden, Bosniërs en Kroaten, Turken en Armeniërs maar ook een PVV die een “haatfantasie” koestert ten aanzien van moslims.

De overdracht van deze haatfantasieën vindt plaats van generatie op generatie, waarbij volgens Zwaan er verschillende vormen waargenomen kunnen worden:

1. Haat waaruit haat en rancune voort komen. Er is haat die op zoek is naar objectiviteit.

2. Het verzetten van de eigen identiteit. Men “begrijpt beter wie hij zelf is.”

3. Het is een analoge ideologie. Religie wordt als interpretatie gebruikt, ook als perspectief om te handelen. Zoals bijvoorbeeld bij het antisemitisme. 

Collectieve haatfantasieën bestaan en daaruit volgt dus de vraag: moeten deze dan bestreden worden?

Het antwoord van Zwaan luidt: ja, waarbij hij stelt dat alles dat is aangeleerd ook afgeleerd kan worden.

Bestrijden van deze haatfantasieën zou moeten gebeuren via:

1. Educatie: beter onderwijs, waarbij meer ingespeeld wordt op de maatschappelijke ontwikkelingen en leraren veel meer corrigerend moeten optreden dan nu het geval is
2.  Repressie: justitie en politie zouden een veel grotere rol moeten spelen en alerter moeten zijn op signalen van deze collectieve haatfantasieën.

 

In het boek “Het antisemitisme uitgelegd aan jongeren” – dat Ton Zwaan vertaalde - geeft de Fransman Michel Wieviorka antwoord op een groot aantal vragen. Waarom zijn Joden zo vaak onderwerp van haat? Wanneer is het antisemitisme ontstaan? Wie zijn de Wijzen van Zion en waarom verafschuwde Hitler de Joden? Hoe is het mogelijk dat het antisemitisme na de Holocaust weer opkwam? Waarom voelt een deel van de immigrantenjongeren zich aangetrokken tot het antisemitisme? Bestaat er een zogeheten Shoah-business?

In kort bestek en met grote helderheid wordt in een vraaggesprek tussen de auteur en het jonge personage Lise inzicht gegeven in de geschiedenis van anti-judaïsme en antisemitisme. Daarbij wordt geen enkele moeilijke kwestie uit de weg gegaan.

  

REMCO ENSEL

 

Ensel is historicus en verbonden aan het NIOD, instituut voor oorlogs,- Holocaust,- en genocidenstudies en aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Zijn stelling luidt: nieuw antisemitisme bestaat niet.
 

Hij baseert deze stelling op wat hij zag en hoorde op een bijeenkomst van jonge allochtone moslimjongeren, waarbij de haatspraak ten aanzien van Joden - maar ook ten aanzien van Amerika en het Westen – centraal leek te staan.

Triggers voor deze jongeren zijn volgens hem o.a.:

1. De tweede intifada van 1987 die tot grote onrust wereldwijd leidde.
2. De demonstratie op De Dam in april 2002, waarbij leuzen als “Hamas, Hamas, Joden aan het gas” werden gescandeerd.
3. Sinds 2003, waarbij leraren op scholen zich voor het eerst openlijk durfden uit te laten over wat er allemaal loos was op scholen ten aanzien van antisemitisme. Dat was daarvoor nog nooit gebeurd op zo’n grote schaal en nu spraken docenten zich daar openlijk over uit.

Met betrekking tot incidenten waarbij (jonge) Marokkanen betrokken zijn in relatie tot het antisemitisme zegt Ensel dat reeds vanaf de jaren zestig Pro Palestina betogingen worden gehouden. Er bestond een discussie in Nederland het probleem wel of niet te benoemen. Volgens Ensel is er een keerpunt gekomen vanaf 2000.

 

Het boek “Haatspraak” van Remco Ensel gaat over de 21e-eeuwse golf aan antisemitische incidenten op straat en op internet, over de verstoringen van de dodenherdenking in ons land en de problemen in het onderwijs over de Holocaust. Door terug te gaan in de tijd plaatst Ensel het nieuwe antisemitisme in een naoorlogse geschiedenis van protest en provocatie.

 

FORUM DISCUSSIE

 

Elma Drayer stelt de genodigden enkele vragen, waaronder de vraag:

Bestaat het “nieuwe antisemitisme”?

Ron van der Wieken: er bestaat volgens hem geen nieuw antisemitisme. Hij stelt dat het antisemitisme niet met het Christendom begonnen. Als voorbeeld haalt hij aan dat in het jaar 250 v.C. de Thora beschikbaar kwam voor de Grieken waardoor de (medische) wetenschap een grote groei doormaakte, dankzij de Joden.

Remco Ensel is van mening is dat antisemitisme vooral vanuit het Christendom en het Westen komt.

Elma Drayer: volgens diverse Amerikaanse kranten zijn de aanslagen in Parijs “hysterische taferelen” waarbij media sterk overdrijven.

Ron van der Wieken: er is geen reden tot paniek, maar men moet ook niet de kop in het zand steken, dat is verre van verstandig. We hebben de aanslagen van Toulouse, Brussel en Parijs op Joden nog scherp op het netvlies staat, waarbij een moordzuchtige beweging dood en verderf zaait en de Joden terecht bezorgd zijn.

Ton Zwaan: Er is wel degelijk reden tot bezorgdheid, wanneer je kijkt naar de hoeveelheid terreur, ook wel “arbitrair geweld” genoemd door hem.

Het maakt mensen bang. Terwijl op datzelfde moment – wanneer er terreuraanslagen zijn – belangrijk nieuws zoals misstanden in Rusland, Syrië etc. naar de achtergrond verdwijnen. Omdat de media allesbepalend zijn met de wereld voorzien van nieuws-items.

Remco Ensel meent dat er na de aanslagen veel demonstraties plaatsvonden en de gedachte aan de Vijfde Kolonne werd ook vaak geuit, niet alleen bij incidenten - zoals aanslagen tegen Joodse synagogen en scholen etc. - maar ook in het dagelijkse leven

In het algemeen geldt dat mensen het niet afkeuren, waardoor een soort van massahysterie ontstaat. 

Elma Drayer: wordt het onleefbaar in dit land?
 

Ron van der Wieken: Ja, de situatie zal hier op den duur onleefbaar worden. De geschiedenis zal zich echter niet herhalen zoals deze was ten tijde voor WOII. Omdat de Nederlandse regering loyaal staat ten opzichte van Joden en er alles aan doet de Joden tegemoet te komen.

Wat mogelijk is dat er een moeizame leefbare situatie gaat ontstaan voor Joden. Hetzelfde is al aan de gang in Hongarije.

Van der Wieken raadt aan om waakzaam te zijn en dat mensen zich zouden moeten gaan organiseren.

 

Elma Drayer: antisemitisme zou je als opinie moeten relativeren. De fobie is een veel groter probleem.

Ton Zwaan reageert daarop dat collectieve haatfantasieën niet alleen onder moslims bestaan maar ook zeker onder Joden zelf ten aanzien van Joden.

De vraag of antisemitisme zal verdwijnen als het Israël-Palestina conflict is opgelost wordt beantwoord door Ron van der Wieken die stelt:

Nee.

Hij verwijst weer naar de geschiedenis die bewijst dat antisemitisme al veel langer beslaat. Al in de middeleeuwen waren er pogroms. In de 20e eeuw zijn er onder andere pogroms gehouden in Bagdad, Rusland, Oekraïne, Polen, Marokko en in nazi-Duitsland voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Ton Zwaan: op deze vraag zegt Zwaan dat het juist de islam die zich in een crisis bevindt. Door de kwestie Palestina, maar ook crises in Pakistan/ India en Tsjetsjenië, waarop Van de Wieken aanvult dat er vele conflicten bestaan bij moslims onderling: bijvoorbeeld soennieten en sjiieten. Uiteraard is het Israël die het moet ontgelden: deze is altijd al de “schuldige” geweest.

Na dit forum wordt het publiek in de gelegenheid gesteld om vragen te stellen.

 

Persoonlijk nawoord

Zelf vond ik het geheel een vrij tam gebeuren. Er werden weinig kritische noten gezet bij het feit dat notabene op de dag van de Auschwitz-herdenking tientallen Egyptenaren op De Dam stonden te scanderen tegen Israël met de bekende antisemitische en pro Palestina leuzen.

Tijdens de Auschwitz-herdenking!!!

 

Er werd totaal geen aandacht aan besteed.

Ook werd er weinig ingegaan op het feit hoe het komt dat de PVV zoveel aanhang heeft en een beweging als Pegida steeds groter wordt. Wel wordt de PVV genoemd als partij die een “haatfantasie” koestert en waartegen opgetreden zou moeten worden.

Ik denk zelf dat de oorzaak van deze populariteit ligt bij de angst, onmacht en vooral de machteloosheid vanuit de bevolking die zich in de steek gelaten voelt.

Sinds 9/11 werd de wereld voorgoed wakker geschud.

Maar het waren vooral de moslims die “slachtoffer” waren van 11 september omdat er plots zo’n “moslimhaat” ontstond, terwijl er in Eden jonge Marokkanen dansend op straat schreeuwden om de overwinning “op de zionisten en Amerika”.

Pim Fortuyn sprong in het gat dat ontstond tussen overheid en burger en schudde Nederland wakker door zijn vlijmscherpe analyses over de problemen die speelden met de islam, niet alleen in Nederland maar wereldwijd.

Fortuyn werd weggezet als fascist.

Hitler.

En racist. 

Na de aanslagen van Parijs waren het vooral de moslims die eigenlijk “het slachtoffer waren.”

Waarvan?

Van de kogels van rondschietende Kalashnikovs?

Onze overheid speelt er handig op in om via media juist deze groep een podium te geven hun ongenoegen en slachtofferrol perfect uit te spelen.

Steden als Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Amsterdam worden als platform gebruikt door pro Palestina betogers die daarbij gebruik maken van de vele media-aandacht en hun haatboodschappen jegens Israël kenbaar kunnen maken, waarbij er hysterisch wordt gekrijst om “Hamas, Jihad en haat tegen Israël en Amerika.” Er wordt nauwelijks opgetreden vanuit de overheid.

Deze onderwerpen miste ik een beetje, want het was al met al een tam verhaal, waarbij de problemen wel werden erkend, maar er weinig ruimte was voor de problemen van de islamitische ideologie die mijns inziens het grootste gevaar vormen ten aanzien van antisemitisme, Joden, maar ook ten aanzien van Christenen, ongelovigen en anders-gelovigen.

Amsterdam, 27 januari 2015